Friday, August 17, 2012
Sunday, August 12, 2012
Interview with Ruth Balinsky Friedman
Interview with Ruth Balinsky Friedman
Natalie Bergner
Posted
August 6, 2012
I have always been curious about the different roles that men and women play within Jewish Orthodoxy. Why can’t a woman be a rabbi? Can she study the same texts as a man? Are there roles that woman can play in Orthodox services?
To begin to understand some of these complexities I met with Ruth Balinsky Friedman, a member of the inaugural class of Yeshivat Maharat, a pioneering institution that trains Orthodox women as spiritual leaders and halakhic authorities. What follows is a discussion of her journey to Maharat, her hopes after graduation and her thoughts on feminism.
Natalie Bergner: How did you find yourself studying at Maharat?
Natalie Bergner: How did you find yourself studying at Maharat?
Ruth Balinsky Friedman: I went to Barnard and graduated in 2007. I had a feeling that I wanted to get involved in religious leadership studies but I didn’t know how to do that because in 2007 Yeshivat Maharat didn’t exist. So I went to Drisha, an amazing institute that has year-long intensive learning programs for women on the Upper West Side. From 2007 to 2008 I did the mid-level Beit Midrash program. Actually, on my first day there I thought, “I’m going to need to stay another year.” I rarely have such intuitive feelings. I ended up staying another year and did their Scholar’s Circle Program. That was around the same time that Yeshivat Maharat came into existence. It became clear to me, through my studies at Drisha, that I was on a path to spiritual leadership, broadly speaking. I decided to join Yeshivat Maharat and am now a member the inaugural class, one of the three members graduating next year.
NB: Was your family supportive?
RBF: Yes. I am extremely grateful to have a very supportive family. My dad is an Orthodox rabbi, and he is excited that I am doing this. Similarly, my husband and his family are very supportive. It is definitely helpful to have that network.
NB: What does the acronym Maharat mean?
RBF: It is an acronym that stands for: Manhiga Hilkhatit Rukhanit Toranit, which means one who is a leader in Halakhah (Jewish Law), spirituality and Torah. It references the various areas in which spiritual leaders engage the community and bring Jewish values to the community.
NB: And who came up with the acronym? Is it difficult to explain to people?
RBF: I was not involved in the process of coming up with the title. But I know that when [our Dean], Rabba Sara Hurwitz, was going to be ordained, in March of 2009, they wanted to find a title that would describe what she did. They felt at the time that Rabbi wouldn’t necessarily be the best choice. After much deliberation this was the title that they settled on and I think that people appreciate it.
NB: And what was the reason that Hurwitz couldn’t be called a rabbi? Is there a difference between what she studies and what men who are becoming rabbi’s study?
RBF: In terms of studying, Orthodox women study the same things and we have similar pastoral counseling programming and leadership training as men. But the title reflects a difference in religious roles. There are still certain roles that Orthodox women can’t fill. Specifically, leading services or serving as a witness on a legal document—an example of that would be serving as a witness for a marriage ceremony. So, in that respect, there are still differences between what a female and a male orthodox spiritual leader can do.
NB: Do you notice the incoming classes at Maharat expanding?
RBF: My class is very small at just three people. Maharat intentionally grows slowly because we have limited resources and don’t want to overwhelm the system. But there is definitely a lot of interest in the program.
NB: Do you ever struggle be understood by people who believe it isn’t fair that you, as a woman, can’t become a rabbi, and by people who believe that you shouldn’t be studying at a place like Maharat to begin with? Do you feel caught in a tug of war?
RBF: There are definitely people who adhere to both sides. I am personally very happy about the place that Maharat is in now. We are all doing what we love, what we feel we were put here to do and that our work is important. There will always be those tugs of wars and there will always be people who wish that things were different, but that is the case with almost anything in life. We just try to move forward, to do what we are doing and work with the communities that embrace our presence.
NB: Do you have a vision of what your leadership role will be when you graduate and what job positions are available to you?
RBF: [Laughs] That’s a good question, one I am getting a lot right now. Part of the process will be waiting to see what positions people will offer to women. I am leaving my options open for now. I will say that I am very interested in education, particularly adult education, but not necessarily exclusively. I love working and engaging with people, so I am hoping to find my own place within that world.
NB: And if you wanted to have a role within the Synagogue, in services, would that be available to you?
RBF: There are certain communities that use a participatory minyan style, which means a service in which the woman doesn’t lead any of the core prayers, but can lead, for example, Kabbalat Shabbat. I personally don’t have a desire to participate in prayer leadership, but there are some women who do and who are able to find their role.
NB: Has Maharat been categorized as a feminist school? And do you and your classmates consider yourselves feminists?
RBF: I would assume people classify us as feminists. I would infer that people believe that we are the next step in putting [Orthodox] women in the public sphere and encouraging women to take positions of spiritual leadership within the community. I absolutely identify as a feminist. Unfortunately, that word has gained a lot of negative publicity in recent years. When I hear my high school students say, “Don’t worry, I’m not a feminist,” as though it’s not a good thing, I try to go out of my way to tell them that that word isn’t bad and it shouldn’t have a bad connotation. Any woman who believes that she should be paid the same as a man is a feminist. I think that we should try to put a more positive spin on that word.
NB: You just mentioned that you try to encourage girls to embrace the feminist label or to not see it in a negative light. Do you find yourself inspiring girls to take on more leadership roles, making them aware of the increasing number of leadership roles that are available to them?
RBF: Yes. Actually, for three years I have been teaching in the Dr. Beth Samuels Drisha Summer High School Program. I am still in touch with one of my students from the first summer. We were just talking the other day about how she can find her role of Jewish leadership. I sense a lot of excitement and energy coming from generations younger than my own about women’s participation and spiritual leadership, which is inspiring to see.
Natalie Bergner is a summer intern at Ma'yan
Natalie Bergner is a summer intern at Ma'yan
Żydzi - naród rabinów...
Z Wrocławia pojechałam do Lublina, gdzie uczestniczyłam w Mini
Jesziwie i Sium HaSzas (zakończenia ponad siedmioletniego cyklu studiowania
Talmudu - tekstu rabinackiego oczywiście). Z Lublina do Krakowa, z Krakowa w
parę minut podjęłam decyzję, że jadę do Wisły... Z Wisły, gdzie odbywał się Obóz
Fundacji Laudera, na który, jak co roku przyjechali rabini z Polski i ze
świata. W końcu wróciłam do Krakowa na Beit Din - sąd rabinacki, który zebrał
się by rozsądzać kwestie dotyczące statusu żydowskiego kilkunastu osób.
Mówicie mi, że w Polsce brakuje życia żydowskiego... Wszędzie byli
Żydzi, co ja mówię Żydzi. Wszędzie byli rabini - w ciągu paru dni spotkałam
wielu przedstawicieli tego wspaniałego gatunku... Większość z nich, a może w
tym wypadku nawet wszyscy było mężczyznami. Wszyscy byli ortodoksyjni, a nawet
statystyczna większość należała do tak zwanej ultra-ortodoksji. Co to znaczy?
Właściwie nikt nie wie. Ludzie mają proste skojarzenie. Ultra to Ci
czarno-biali, a Ci, co noszą kolorowe kipy, kolorowe koszule to
modern-ortodoks. Jak każda powierzchowna metoda – ta też często zawodzi.
Rabini są częścią swojego środowiska – środowiska są bardzo różne i różne są
rozmiary, granice tych światów. Byli jeszcze niedawno rabini, którzy łączyli ponad
podziałami większość środowisk, są tacy, którzy są ważni dla kilku osób. Jedni
i drudzy są przede wszystkim religijnymi Żydami i to jest dla nich
najważniejsze hobby i źródło inspiracji.
Źródłosłowem słowa Rabbi- jest Raw - co znaczy wielki bądź mnogi.
Rabbi też tłumaczony jest, jako nauczyciel, przywódca, leader. Można
zażartować, że rabin to taki Żyd jak każdy inny – tylko bardziej.
Rabini nie różnią się niczym od zwykłych Żydów (Żydówek) - nie są
właściwie duchownymi w znaczeniu innych religii. Nie są kapłanami (kapłankami).
Mają takie same prawa i obowiązki jak przedstawiciele ich płci w ich odłamie.
Nie stoją ponad prawem religijnym w żadnej kwestii, nawet, jeśli sami bądź same
go stanowią. Każdy rabin przede wszystkim powinien być symbolem wierności wobec
tradycji. Powinien być moralnym wzorem do naśladowania i osobą, której można
zaufać z każdą sprawą, która potrafi stawić się czoła wielu sprzecznym oczekiwaniom i
wyzwaniom.
W gruncie rzeczy, więc każdy Żyd jest potencjalnym rabinem. Każdy ma,
bowiem obowiązek uczenia się, każdy odpowiada za swoją społeczność, każdy
dokonuje interpretacji prawa żydowskiego, im więcej wie tym więcej inni
korzystają z definicji, jakie stwarza. Każdy może i powinien być przykładem dla
innych.
Jestem w szkole, która ma taki sam program jak program rabinackich
studiów. Różni się jedynie tym, że uczą się w nim kobiety. Jest to pierwszy
taki program w historii naszego narodu. Nie ukrywamy, że dążymy do przełomu - jednak nikt z nas nie jest pewna tego, do czego ten proces doprowadza. Proces dotyczy przemiany wewnątrz subtelnych kwestii prawa żydowskiego - nie będzie miał istotnego rewolucyjnego wpływu. To element ewolucji, która trwa od tysięcy lat - rozwoju prawa żydowskiego.
Wciąż, więc zastanawiam się nad tym, co robię. Chcę wam dać przykład – przykład tego, że można uczyć się w każdej sytuacji, niezależnie od płci, niezależnie od losu i pochodzenia i że każdy może odnieść sukces, – jeśli tylko tego zapragnie. Ten sukces w moim przypadku polega właśnie na tym, że mogę się uczyć i mogę nauczać. Mogę dawać nadzieję na dobry żydowski los - tym, którzy na przekór historii urodzili się w Polsce.
Kiedy w JCC w Krakowie jechałam windą do miejsca, gdzie spotykał się Beit Din - sąd rabinacki, byłam tam tłumaczką – w pamięci odtwarzałam piosenkę z początku lat 90-tych – „wszystko się może zdarzyć, gdy głowa pełna marzeń”. To banalne stwierdzenie, że marzenia się spełniają. Prawda jest bardziej skomplikowana – marzenia się spełniają, kiedy my spełnimy kryteria, które pozwalają im się spełnić. Spełniają się kiedy spełnimy marzenia marzeń - potrzeby innych. Rabini mi dziękowali i dziękowali mi też ludzie, którym pomagałam w trudnych osobistych spotkaniach przed sądem rabinackim. Jeden z rabinów zadał mi trzy pytania i już wiedział, kim jestem… Moja szkoła to nie był ich świat, a jednak jakaś dziwna nic porozumienia nas połączyła. Nie zapomnimy tego spotkania.
Wciąż, więc zastanawiam się nad tym, co robię. Chcę wam dać przykład – przykład tego, że można uczyć się w każdej sytuacji, niezależnie od płci, niezależnie od losu i pochodzenia i że każdy może odnieść sukces, – jeśli tylko tego zapragnie. Ten sukces w moim przypadku polega właśnie na tym, że mogę się uczyć i mogę nauczać. Mogę dawać nadzieję na dobry żydowski los - tym, którzy na przekór historii urodzili się w Polsce.
Kiedy w JCC w Krakowie jechałam windą do miejsca, gdzie spotykał się Beit Din - sąd rabinacki, byłam tam tłumaczką – w pamięci odtwarzałam piosenkę z początku lat 90-tych – „wszystko się może zdarzyć, gdy głowa pełna marzeń”. To banalne stwierdzenie, że marzenia się spełniają. Prawda jest bardziej skomplikowana – marzenia się spełniają, kiedy my spełnimy kryteria, które pozwalają im się spełnić. Spełniają się kiedy spełnimy marzenia marzeń - potrzeby innych. Rabini mi dziękowali i dziękowali mi też ludzie, którym pomagałam w trudnych osobistych spotkaniach przed sądem rabinackim. Jeden z rabinów zadał mi trzy pytania i już wiedział, kim jestem… Moja szkoła to nie był ich świat, a jednak jakaś dziwna nic porozumienia nas połączyła. Nie zapomnimy tego spotkania.
Do czego potrzebujemy rabinów? Czy ich w ogóle potrzebujemy?
Oczywiście, że tak - to, że znamy prawo nie powoduje, że nie potrzebujemy
prawników. Dziś żeby osiągnąć w jakiejś dziedzinie profesjonalizm musimy
poświęcić się temu w pełni. Rabini to innymi słowy profesjonaliści. Powinni
wyróżniać się wiedzą i umiejętnościami. Punkt wyjścia jest taki samy jak dla
każdego wykształconego żydowsko człowieka, ale są dziedziny prawa żydowskiego,
które w przypadku rabinów są szczegółowo znane. Można powiedzieć, że co prawda
znajomość prawa żydowskiego z zakresu prawa rodzinnego, koszerności, kalendarza
żydowskiego i cyklu życia - stanowią podstawę - to jednak nie sposób sobie
wyobrazić ortodoksyjnego rabina, który nie tylko nie umie czytać ze Zwoju Tory,
prowadzić modlitw, ale równie ważna jest na przykład znajmość historii żydowskiej, elementów
filozofii i tekstów mistycznych, elementów nauk ścisłych i medycyny,
dziennikarstwa i PR, psychologii i socjologii.
Mieszanina wymagań przyprawia o zawrót głowy; rabin z jednej strony to świetny psycholog, który
jednak szanuje tradycję żydowską i potrafi znaleźć balans pomiędzy tradycją, a
potrzebami społeczności. Potrafi też pogodzić potrzeby jednostki z grupą.
Świetny organizator, ale potrafi jednak prowadzić z drugiego siedzenia i
rezygnować z zaszczytów. Jest skromny, ale jednocześnie zna swoją wartość.
Szanuje demokratyczne wyboru i świeckie władze w Gminie, dba o religię i
jednocześnie też szanuje świecką tożsamość żydowską. Rola rabina to mission
impossible - pełną wewnętrznych sprzeczności i potencjalnego konfliktu
interesów.
Miłość do studiów Talmudu, oddanie tradycji żydowskiej i
nieskazitelny charakter nie gwarantują sukcesu. Trzeba być też atrakcyjnym
showmanem, ale nie można dać się zatracić we własnej medialnej atrakcyjności.
Trzeba poruszać się w wielu dziedzinach wiedząc jednak, że nie jesteśmy ani psychologiem, ani psychiatrą, ani prawnikiem, ani tłumaczem... Rabin społeczności też powinien specjalizować się w jakiejś dziedzinie, ale najlepiej zostać Dajanem. Jeśli opanujemy jakąś jedną dziedzinę - mamy szansę pod koniec życia mieć realny wpływ na kształtowanie się i rozwój prawa żydowskiego w danej kwestii. Stajemy się ekspertami.
Trzeba poruszać się w wielu dziedzinach wiedząc jednak, że nie jesteśmy ani psychologiem, ani psychiatrą, ani prawnikiem, ani tłumaczem... Rabin społeczności też powinien specjalizować się w jakiejś dziedzinie, ale najlepiej zostać Dajanem. Jeśli opanujemy jakąś jedną dziedzinę - mamy szansę pod koniec życia mieć realny wpływ na kształtowanie się i rozwój prawa żydowskiego w danej kwestii. Stajemy się ekspertami.
Mnie najbardziej interesują kwestie społeczne. Chcę pisać o
jedności narodu żydowskiego. Chcę adoptować prawo żydowskie do współczesnych
wyzwań. Interesuje mnie definicja żydowskości i chcę w przyszłości doradzać innym rabinom jak godzić wodę z ogniem; kulturową tożsamość żydowską z obyczajowością i przestrzeganiem prawa żydowskiego.
Nie obchodzi mnie czy będziecie czy nie nazywać mnie w przyszłości rabinem, rabinką, maharat, manhiga czy mora... To tak naprawdę niema znaczenia, tak jak niema znaczenia, jakiego koloru jest koszula lub kipa. To, czego się podjęłam przeraża mnie, bo przerasta – tak jak każdego innego człowieka, od którego decyzji zależy życie jednostek i los społeczności. Żaden certyfikat nie zwalnia nas z niczego i niczego nie ułatwia. Rabini, jakie by nie mieli kipy i kolor koszul i jakiej by nie byli płci stoją przed ogromnymi wyzwaniami - co zrobić żeby za 500 lat dalej nasza tradycja mogła się rozwijać. To ogromnie trudne wyzwanie, a odpowiedzialność spoczywa na ramionach naszego pokolenia. Nie wierzcie, więc tym, którzy twierdzą, że Gonczarska chce przejąć jakąś Gminę, rządzić jakimś kawałkiem świata żydowskiego, przejąć władze tu czy tam. Chcę uczyć się by móc nauczać. Jeśli zadajecie mi pytanie usłyszycie odpowiedź, ale nie znaczy to, że ta odpowiedź jest jedyną możliwą i jedynie słuszną. Staram się być szczera na ile tylko jest to możliwe.
Nie obchodzi mnie czy będziecie czy nie nazywać mnie w przyszłości rabinem, rabinką, maharat, manhiga czy mora... To tak naprawdę niema znaczenia, tak jak niema znaczenia, jakiego koloru jest koszula lub kipa. To, czego się podjęłam przeraża mnie, bo przerasta – tak jak każdego innego człowieka, od którego decyzji zależy życie jednostek i los społeczności. Żaden certyfikat nie zwalnia nas z niczego i niczego nie ułatwia. Rabini, jakie by nie mieli kipy i kolor koszul i jakiej by nie byli płci stoją przed ogromnymi wyzwaniami - co zrobić żeby za 500 lat dalej nasza tradycja mogła się rozwijać. To ogromnie trudne wyzwanie, a odpowiedzialność spoczywa na ramionach naszego pokolenia. Nie wierzcie, więc tym, którzy twierdzą, że Gonczarska chce przejąć jakąś Gminę, rządzić jakimś kawałkiem świata żydowskiego, przejąć władze tu czy tam. Chcę uczyć się by móc nauczać. Jeśli zadajecie mi pytanie usłyszycie odpowiedź, ale nie znaczy to, że ta odpowiedź jest jedyną możliwą i jedynie słuszną. Staram się być szczera na ile tylko jest to możliwe.
Chcę Wam pomagać być takimi, jakimi chcecie być - chcę wiedzieć
więcej i mieć czas by studiować.... Reszta jest stratą czasu - bitul ha
zman - marnowanie czasu... Kolor kip, koszul, a nawet płeć - to kwestie zupełnie powierzchowne. Władzę już mam jestem urodzona na setki i tysiące lat przed osobami, które będą czytały moje komentarze i siłą rzeczy to będzie najsilniejsze źródło mojej władzy. Do moich czytelników w 6772 roku od Stworzenia Świata - pomyślcie o tych urodzonych za kolejne tysiąc lat - to dla nich przecież czytacie nasze komentarze i piszecie te kolejne...
Wednesday, August 8, 2012
Piotr Kadlcik - odkrywa "ukrytych Żydów" (z jewish.org.pl)
Nie nazywajcie nas „ukrytymi” Żydami
Wśród wydarzeń podczas lubelskich obchodów Sijum HaSzas, czyli zakończenia cyklu czytania Talmudu Babilońskiego, odbyła się sesja zapowiedziana jako seminarium dla "ukrytych" w Polsce Żydów (The Hidden Jews of Poland). W uroczystościach udział wzięło około 30 Żydów z całej Polski, dołączając tym samym do kilkudziesięciu Żydów, którzy przybyli z zagranicy oraz tysięcy tych, którzy obchodzili Sijum HaSzas na całym świecie. Było to niezwykle ważne wydarzenie oraz symboliczne odrodzenie żydowskiego życia w Polsce od czasu upadku komunizmu ponad 20 lat temu. A mimo tego – "ukryci" Żydzi? Gdzie się ukrywamy?
Termin "ukryci Żydzi w Polski" wprowadziła organizacja Shavei Israel, mająca siedzibę w Izraelu grupa, która wyciąga pomocna dłoń do „zagubionych Żydów” na całym świecie i która zorganizowała również seminarium w Lublinie.
Po upadku komunizmu w 1989 roku, Żydzi, którzy naprawdę pozostawali dotąd w ukryciu, zaczęli wychodzić z cienia i rozpoczęli odbudowę życia żydowskiego w Polsce. Byłem jednym z nich i dobrze pamiętam tamte trudne i pełne niepewności czasy. Jednak określenie to praktycznie wcale nie oddaje tego, czym dziś jest bycie Żydem w Polsce.
Seminarium podczas obchodów zakończenia cyklu Daf Jomi zorganizowane przez Shavei Israel było jednym z kilkudziesięciu – a może nawet kilkuset – żydowskich seminariów, zajęć, kursów, wykładów, warsztatów, konferencji, festiwali, grup dyskusyjnych, sesji na obozach letnich oraz innych wydarzeń odbywających się w tym roku w Polsce.
Co więcej, obchody Sijum HaSzas w Lublinie zorganizowano w historycznej siedzibie Jeszywy Chachmej Lublin, której założyciel, Rabin Majer Szapira utworzył szkołę nauczania Talmudu, Daf Jomi ponad 80 lat temu. Przez dziesiątki lat po Holokauście budynek jesziwy mieścił lubelską Akademię Medyczną, lecz nasza społeczność żydowska odzyskała budynek w 2003 roku. Pomieszczenia odrestaurowaliśmy oraz odbudowaliśmy tamtejszą synagogę i mykwę, które zostały oficjalnie otwarte w 2007 roku. Budynek obecnie dumnie stanowi centralny punkt dla niewielkiej, lecz tętniącej życiem społeczności żydowskiej w Lublinie.
Dokonaliśmy tego sami, finansując projekt z własnych funduszy – uzyskanych dzięki zwrotowi majątku – bez pomocy finansowej z zagranicy.
Już od ponad 20 lat dążymy do odbudowy życia żydowskiego w Polsce i muszę powiedzieć, że udało nam się osiągnąć bardzo wiele w tym kierunku.
Oczywiście nie dokonaliśmy tego wszystkiego sami.
Żywię ogromny szacunek oraz wdzięczność wobec organizacji takich, jak Fundacja Ronalda S. Laudera, American Jewish Joint Distribution Committee oraz World Jewish Relief, które tak bardzo nam pomogły, w momencie kiedy najbardziej tego potrzebowaliśmy. Podobnie chciałbym tu również wymienić Fundację Taubego oraz osoby takie, jak ocalały z Holokaustu filantrop Zygmunt Rolat, którzy dziś wnoszą tak cenny wkład w naszą działalność.
Pomoc ze strony Shavei Israel w przysyłaniu rabinów do Polski też jest niezwykle ważna.
Lecz my się nie ukrywamy, absolutnie nie. Jesteśmy widoczni, jesteśmy pewni siebie i jesteśmy częścią społeczeństwa. Proszę, aby organizacje z zewnątrz pokazywały obecną rzeczywistość polskiego życia żydowskiego w swoich materiałach oraz wypowiedziach.
Dziś naprawdę mamy całkiem nowe pokolenie polskich Żydów. Są to dwudziesto- oraz trzydziestoparolatkowie, którzy wyrastali w środowisku żydowskim, brali udział w obozach dla dzieci i młodzieży żydowskiej, studiowali w żydowskich szkołach oraz na uniwersyteckich kursach poświęconych kwestiom żydowskim, ludzie, którzy mieli kontakty z Żydami z całego świata. Są to Żydzi tacy, jak moje własne dzieci, dla których bycie Żydem nie jest ani doświadczeniem traumatycznym, ani też specjalnym powodem do dumy. Są po prostu Żydami – to wszystko.
Mam oczywiście świadomość, że gdzieś w Polsce, mogą być tysiące osób żydowskiego pochodzenia, rzeczywiście nadal pozostających w ukryciu. Lecz to nie oni by uczestniczyli w lubelskim seminarium Daf Jomi.
Muszą uczynić pierwszy krok, uznać swoje żydowski pochodzenie – jeśli chcą – i starać się stać się częścią społeczności żydowskiej. Może to być trudne, zarówno dla nich, jak i dla nas, aby pomóc im dokonać świadomego wyboru.
Jednak, mimo wszystko, coś się dzieje. Dziesięć lat temu, po powszechnym spisie ludności, około 1 100 osób uznało swoją przynależność do mniejszości żydowskiej w Polsce. Wynik ten w najnowszym spisie, zakończonym niedawno, wyniósł ponad 7 000.
Doskonale zdajemy sobie sprawę, że życie żydowskie w Polsce nigdy nie będzie tak samo bogate i złożone jak w epoce przed Szoa, kiedy żyło tu ponad 3 miliony Żydów.
Ale ukrywający się Żydzi? Nie my!
Piotr Kadlcik
Przewodniczący Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Polsce
Copyright © 2007 jewish.org.pl. All Rights Reserved. Designed by Wiktor Podgórski. Develop by CrypticStudio
Site supported by: Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP, American Joint Jewish Distribution Committee, Euro-Asian Jewish Congress
Site supported by: Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP, American Joint Jewish Distribution Committee, Euro-Asian Jewish Congress
Subscribe to:
Posts (Atom)